Hüseyni Ayağı:
Hüseyni’ye ait olan demektir. Halk müziğimizde, çok yaygın olarak kullanılan Hüseyni ayağı, bir bakıma, maya ayağı’nın devamı, genişletilmişi gibidir. Hüseyni sekizli dizisi, bir maya beşlisinin tiz tarafına bir maya dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur. Hüseyni kelimesi, Geleneksel Türk Sanat Müziğimize, Geleneksel Türk Halk Müziğimizden geçmiş bir makam adıdır. Halk müziğimizde, Hüseyni dizisi içinde seyreden pek çok ezgi vardır. Bunun içindir ki, bu diziye, halk müziğimizin ana dizisi demek doğru olur. Halk müziğimizde bu dizi, Hüseyni makamındaki gibi (karar sesi La, güçlü Mi) kullanılmasına karşın, karar sesi Sib2, Do, Re, Mi olarak da değişik tonlarda kullanılmış, özgün ve halk müziğimize özgü ezgiler yaratılmıştır.
Seyir: Hüseyni ayağındaki ezgilerin çoğu “La” perdesinde karar verir. İnici bir yapı gösterir. Genellikle üst altılı veya yedili seslerden başlayıp, beşinci ses “Mi” yi güçlendirmeden sekileme şeklinde seyredip, karar perdesi “La” sesinde kalır, bazen de üst büyük altılı ve yedili (Fa# – Sol) etrafında dolaşıp, beşli (Mi) sesini güçlendirerek tiz durağa doğru bir sıçrama yapıp, inici bir seyirle “La” sesine gelerek karar verir. Bazı Hüseynîler ise, yine üst altılıdan başlayıp, tiz durağa doğru bir çıkış yaptıktan sonra, sırasıyla. Sol-Mi-Do seslerini güçlendirerek inici bir seyirle karar sesi “La” ya gelirler ve karar verirler.
Örnekler:
Sib2 Kararlı Hüseynîler:
Alt ikiliden üst dörtlü (Re) sesleri arasında bir melodik yapı oluşturduktan sonra, üst yediliden başlayıp, inici bir seyirle, sırasıyla, beşli (Mi) ve dörtlü (Re) seslerini güçlendirir. Tiz durağa doğru bir çıkış yapar, inerek karar sesi “Sib2”de kalır. Bu kalışta bir dinlenme duygusu oluşmaz. Karar sesi (tonik) askıda kalır. Ancak, beklenmeyen bir sesin tonik olarak seçilmesi, ezgide bir çeşni, tad ve renk yaratır. Contra bir duygu oluşur. Böylece, ezgi monotonluktan kurtulur, özgünleşir.
Örnek: Gafilin gelirse başına bir iş/ Ürgüp
Do Kararlı Hüseynîler:
Karar sesi “La” dan üst beşli “Mi” sesini güçlendirip, üst yedili “Sol” sesine bir sıçrama yapar. Sırasıyla, “Mi”-“Do”-“Re”- “La” sesleri arasında atlamalar yapıp, alt ikili “Sol” sesinden bir çıkıcı seyir yaptıktan sonra, “Do” sesinde karar verir. Bazen de, “La” sesinden üst “Mi”
sesine çıkıp, bir seyir yaptıktan sonra, tonik ses olarak “La” yı seçmeyip, “Do” sesinde karar verir
Örnekler:
Re Kararlı Hüseynîler:
“La” kararlı Hüseyniler gibi üst yedili (Sol) sesinden başlar. Üst ikili (Sib2)’ye kadar inici seyir gösterip, üst dörtlü (Re) sesine döner ve karar verir.
Örnek: Armudu taşlayalım/ Malatya
Mi Kararlı Hüseynîler:
Üst yedili (Sol) sesinden üst beşli (Mi) sesine inip, tekrar üst yediliye çıkıp, atlamalı aralıklarla üst ikili (Sib2)’ye kadar bir seyir yaptıktan sonra, “Mi” sesinde karar verir.
Örnek: Su gelir, ark uyanır/ Erzurum
Seyir: Büyük altılıdan tiz durağa doğru bir çıkıştan sonra, onuncu “Do” sesine bir sıçrama yapar. Sırasıyla, fakat her zaman değil, tiz durakta, yedilide, beşlide veya dörtlüde asma karar gösterir. Durak sesi “La” da biter.
Örnek: Allı durnam/ Keskin
Bazen, onuncu sesten başlayıp, tiz durağa gelir. Tiz durakla dördüncü ses arasında inici ve çıkıcı bir gezintiden sonra, tiz duraktan peşe doğru inici bir seyir yapıp, durak sesi “La” da kalır.
Engin Hüseyni Ayağı:
Engin kelimesi, halk arasında, yüksek, geniş anlamında isim tamlamalarında kullanılmaktadır. Örneğin; engin dağlar-yüksek dağlar, engin deniz-uçsuz bucaksız deniz, okyanuslar, engin olmak-rahat, geniş, refah içinde olmak; engin hava-yüksek hava gibi. Bir oktavdan fazla ses genliği içindeki ayaklar da enginlik kazandığından (onlu, on birli, on ikili, on üçlü) bu tür ayaklar engin kelimesiyle tanımlanıyor.
Örnek: Dön beri/ Şanlıurfa
Bazen de altıncı ve yedinci sesten tiz durağa ve oradan da onuncu sese atlayıp, inici bir seyirde üçüncü sese (Do) geçici olarak uğrar. Yedinci sese çıkıp-inerek durak “La” da biter.